فلج ارب چیست و کاردرمانی در فلج ارب چه نقشی ایفا می کند؟

فلج ارب یک بیماری است که اغلب در هنگام زایمان، به دلیل آسیب به اعصاب شبکه بازویی ایجاد می شود. این آسیب باعث ضعف عضلانی و فلج بازو یک سمت می شود. بسیاری از کودکان پس از آسیب، به مرور بهبود می یابند. اما همه سرنوشت همه آن ها یکسان نیس و برخی مجبورند که با همان آسیب ادامه دهند. فلج ارب با ضعف یا از دست دادن حرکت بازو در بدو تولد مشخص می شود. علائم آن شامل:

• عدم وجود رفلکس در طرف آسیب دیده
• عدم حرکت در اندام فوقانی یا بخشی از آن
• قدرت گرفتن حداقلی در دست آسیب دیده
• خم شدن آرنج و محکم قرار گرفتن آن در کنار بدن نوزاد

اگر به هر دلیلی این وضعیت دیر تشخیص داده شود ممکن است عوارض همیشگی را سبب شود. کودک ممکن است دچار ضعف، از دست دادن حس، فلج جزئی یا کامل در بازو شود. در اینجا نقش کاردرمانی در فلج ارب، جلوگیری از پیشرفت ضایعه و بازگرداندن حس و عملکرد تا جای ممکن است. هرچه تشخیص سریع تر انجام، و کاردرمانی زودتر آغاز شود، احتمال بهبودی کامل بالاتر می رود.

انواع آسیب شبکه بازویی

شدت علائم دیده شده در کودک مبتلا به فلج ارب به میزان آسیب دیدگی شبکه بازویی بستگی دارد. رایج ترین نوع آسیب نوراپراکسی نامیده می شود. این بدان معناست که اعصاب بیش از حد کشیده و در معرض شوک قرار گرفته اند. این در حالی است که هنوز پاره یا دچار آسیب نشده اند. در این نوزادان، کاردرمانی در فلج ارب بسیار موثر واقع شده و بهبودی کامل معمولاً طی سه ماه اتفاق می افتد.

آسیب نوروما زمانی است که اعصاب به اندازه زیادی کشیده شده و دچار آسیب شوند. این می تواند منجر به تشکیل بافت اسکار شود که بر روی اعصاب سالم فشار وارد می کند. بهبودی نوزادان مبتلا به نوروما ممکن است بیشتر طول بکشد. اما همچنان بسیاری از آنها بهبود می یابند. پارگی کامل هنگامی رخ می دهد که برخی از اعصاب آسیب ببینند و به تنهایی نتوانند بهبود یابند. تمرینات کاردرمانی در فلج ارب با ایجاد نوروپلاستیسیتی در جلوگیری از این امر نقش بسزایی ایفا می کند.

آسیب نوع پارگی وضعیتی است که عصب دچار پارگی شده اما این پارگی در محل اتصال عصب به نخاع نبوده. در این شرایط اگر پس از جراحی، کاردرمانی در فلج ارب به سرعت انجام نگیرد ممکن است به جراحی ثانویه نیاز شود. همچنین قدرت عضلات روز به روز کاهش پیدا کرده و کارایی خود را از دست بدهند.

شدیدترین آسیب شبکه بازویی را جدا شدگی می نامند. این بدان معناست که اعصاب پاره شده و به طور کامل از نخاع جدا شده اند. این آسیبی بسیار جدی است. از طریق جراحی می توان تا حدی ترمیم عصب را امکان پذیر کرد. اما بهبودی کامل تقریبا بعید به نظر می رسد.

علل فلج ارب

شایعترین علت فلج ارب در نوزادان، زایمان دشوار است. گاهی آسیب دیدگی غیر منتظره و اجتناب ناپذیر است. پزشک یا ماما ممکن است نوزاد را بیش از حد از یک جهت بکشد و باعث آسیب شبکه بازویی شود. در اینجا نکته مهم، زمان تشخیص است. بسته به شدت آسیب و زمان تشخیص آن، کاردرمانی در فلج ارب می تواند در روند بهبودی بسیار موثر باشد.

سه وضعیتی که ریسک آسیب شبکه بازویی در حین زایمان را بالا میبرد شامل:

• نوزاد به طور غیر معمول بزرگ باشد
• زایمان به صورت مرحله مرحله و منقطع انجام شود
• بازه زمانی انجام زایمان طولانی شود

آسیب، ناشی از کشیده شدن شانه های نوزاد هنگام بیرون آمدن از کانال زایمانی با سر است. این کشیدگی می تواند در اثر اعمال فشار بر شانه یا قسمتی از سر که ابتدا بیرون آمده رخ دهد. این امر بیشتر در شرایطی که زایمان پیچیده و طولانی باشد رخ می دهد. یا این که سر نوزاد قبلاً بیرون آمده باشد و شانه های او به سختی از کانال زایمان رد شوند.

درمان و نقش کاردرمانی در فلج ارب

خوشبختانه، در اکثر کودکان متولد شده با فلج ارب، طی سه تا شش ماه بهبودی کامل اتفاق می افتد. ترمیم اعصاب آسیب دیده برای بسیاری از نوزادان به کندی اتفاق میوفتد. اما به هرحال امکان آن وجود دارد. اکثر این کودکان برای کمک به بهبودی و جلوگیری از سفتی دائمی مفاصل اندام فوقانی، به کاردرمانی نیاز دارند.

در موارد شدیدتر فلج ارب، ممکن است به درمان های جراحی نیاز باشد. در کنار آن، کاردرمانی در فلج ارب، پیش و پس از انجام جراحی باید انجام شود.  برای اعصاب پاره شده، از پیوند عصب استفاده می شود. این کار در صورت نتیجه بخش بودن، می تواند حس و حرکت را به اندام برگرداند. جایگزینی کامل عصب با یک عصب اهدا شده نیز ممکن است موثر باشد. اما اینها جراحی های پیچیده ای هستند و همیشه در بازیابی کامل حس و حرکت موفق عمل نمی کنند.

در صورت عدم بهبود خود به خودی، حداقل تا شش ماهگی نوزاد جراحی انجام نمی شود. اما لازم است بلافاصله پس از تشخیص، تمرینات کاردرمانی در فلج ارب آغاز شود. زیرا تحریک نوروپلاستیسیتی و جلوگیری از دفورمیتی شدید از عوامل مهم در درمان هستند.

کاردرمانی در فلج ارب بیشتر در چه مواردی به کار برده می شود؟

بیشتر موارد فلج ارب از نوع آسیب کشیدگی است. بنابراین بیشتر کودکان طی چند ماه تا چند سال بهبود می یابند. در طی این زمان بهبودی، کاردرمانی در فلج ارب یکی از کمک کننده ترین بخش درمان است. با این وجود اگر اعصاب پاره شوند، پزشکان معمولاً جراحی را توصیه می کنند. این جراحی معمولاً شامل پیوند عصب است که در آن از عصبی سالم برای ترمیم عصب پاره شده استفاده می شود. پیش آگهی در این وضعیت به عوامل مختلفی بستگی دارد. اینکه اعصاب چگونه پاره شده باشند و پارگی در کدام قسمت عصب رخ داده بسیار مهم است.

در بعضی شرایط پزشکان جراحی دوم را توصیه می کنند. حتی با جراحی، متأسفانه برخی از کودکان با یک معلولیت دائمی مواجه می شوند. حتی در این شرایط نیز کاردرمانی در فلج ارب می تواند سبب پیشرف شرایط زندگی کودک شود. اگرچه ممکن است کودک فقط بهبود جزئی یا شرایط بدون بهبودی را تجربه کند.

تمرینات کاردرمانی در فلج ارب

بسته به سن کودک و شدت آسیب تمرینات متفاوتی به کار برده می شود. اما به طور کلی تمرینات کاردرمانی در فلج ارب شامل موارد زیر است:

• ماساژ ملائم
• تمرینات کششی
• تمرینات افزایش دامنه حرکتی شانه، آرنج و دست
• تمرینات تقویت عضلات برای رفع ضعف عضلانی
• مداخلات مهاری برای جلوگیری از اسپاسم عضلات اندام فوقانی سمت آسیب دیده
• انجام تمرینات کاردرمانی در فلج ارب در آب(آب درمانی)
• بالا بردن انعطاف پذیری مفاصل
• انجام تمرینات دو طرفه برای ایجاد هماهنگی بین دو دست
• تمرینات جلوگیری کننده از دفورمیتی اندام
• آموزش مهارت های جبرانی و تطابقی

تاثیر مداخلات کاردرمانی در فلج ارب

به طور کلی کاردرمانی در زمینه های زیر به کودک مبتلا به فلج ارب کمک می کند:

• بهبود مهارت های حرکتی و عملکرد بازو، از جمله قدرت و دامنه حرکتی
• توانمند کردم کودک برای انجام فعالیت های روزمره زندگی متناسب با سن او
• بازگشت مجدد حس و عملکرد اندام فوقانی

قبل از شروع مداخله ارزیابی برای بررسی حس و عملکرد و دامنه حرکتی انجام می شود. از برنامه های کاردرمانی در فلج ارب، آموزش چگونگی مراقبت از کودک و وضعیت دهی در خانه به والدین است. این آموزش ها شامل:

• نحوه در آغوش گرفتن و حمل کودک
• روش صحیح قنداق کردن و رسیدگی به کودک
• استحمام و لباس پوشاندن کودک به شیوه درست
• تمرینات افزایش دامنه حرکتی ملایم قابل اجرا در خانه
• اقدامات ایمنی
• بایدها و نبایدها برای نحوه قرارگیری نوزاد

مداخله زودهنگام کاردرمانی در فلج ارب در نتیجه ای که حاصل می شود بسیار موثر است. با این حال مهم است که ۷ تا ۱۴ روز اول پس از تولد به شانه، بازو و دست آسیب دیده نوزاد استراحت داده شود. با این کار از تورم و خونریزی در شانه و بازوی نوزاد جلوگیری می شود. در این مدت باید از انجام هرگونه حرکت غیرضروری بازو خودداری شود.

مداخلات کاردرمانی در فلج ارب

بسته به شدت آسیب، ۵ مرحله مداخله کاردرمانی برای فلج ارب وجود دارد.

مرحله ۱

در ۲ هفته اول تولد، کاردرمانگر به والدین آموزش می دهد که چگونه وضعیت نوزاد را مدیریت کنند. به عنوان مثال، هنگام انجام کارهای روزمره، مانند لباس پوشیدن، تغذیه و تعویض پوشک. حمایت از بازو و شانه آسیب دیده در این فعالیت ها بسیار مهم است.

مرحله ۲

نقش کاردرمانی در فلج ارب از هفته دوم تولد تا ۴ ماهگی

• دامنه حرکتی، حس و قدرت بازو را بهبود می بخشد.
• از گرفتگی عضلات جلوگیری می کند.
• اطمینان حاصل می کند که کودک مهارت های متناسب با سن، مانند کنترل سر را دارد.
• از تمرینات ملایم، آرام و غیر فعال در دامنه حرکتی، برای کاهش اسپاسم عضلات و افزایش انعطاف پذیری مفصل استفاده می شود.

مرحله ۳

این مرحله معمولاً در سن ۴ تا ۶ ماهگی انجام می شود. در این زمان کاردرمانی در فلج ارب، بر بهبود دامنه حرکتی و قدرت عضلانی کودک تمرکز می کند. درمانگر کودک را به استفاده همزمان از هر دو دستش تشویق می کند. همچنین بر روی توسعه سایر مهارت های متناسب سن نیز تمرکز می شود.

مرحله ۴

این مرحله از کاردرمانی در فلج ارب، از ۶ ماهگی تا ۱ سالگی ادامه دارد. همچنان بر بهبود دامنه حرکت، حس و قدرت عضلانی کودک تمرکز می شود. همچنین رسیدن به مراحل مهم رشد مد نظر قرار می گیرد. این مراحل شامل:

• تغذیه مستقل
• نشستن
• چهار دست و پا رفتن
• ایستادن
• راه رفتن

مرحله ۵

بسته به شدت فلج ارب، این مرحله ممکن است از ۱ تا ۴ سالگی ادامه داشته باشد. کاردرمانی در فلج ارب به کودک کمک می کند مهارت های جدید و پیچیده تری را کسب و حفظ کند. مهارت هایی مانند بازی کردن و نگه داشتن قاشق و مداد رنگی(مهارت های حرکتی ظریف)